Oι όρχεις, οι γεννητικοί αδένες του άντρα, είναι δυο. Φυσιολογικά κρέμονται στα πλάγια της ρίζας του πέους. Ο αριστερός όρχις βρίσκεται συνήθως σε χαμηλότερη θέση από το δεξιό. Έχουν όγκο από 15–35 κυβικά εκατοστά ( cm ³) ο καθένας, ενώ έχουν βάρος 25 γραμμάρια περίπου. Κατά το τέλος της εμβρυϊκής ζωής, πριν από τη γέννηση βγαίνουν από το εσωτερικό της κοιλιάς, από τους βουβωνικούς πόρους και εγκαθίστανται στην κανονική τους θέση, σ’ ένα σάκο από δέρμα, που ονομάζεται όσχεο. Αν ο ένας ή οι δυο όρχεις δεν κατέβουν μέχρι το όσχεο μέχρι τη γέννηση ομιλούμε για κρυψορχία, ετερόπλευρη ή αμφοτερόπλευρη.
Οι όρχεις επιτελούν δυο λειτουργίες: α) παράγουν ανδρικές ορμόνες (κύρια ορμόνη η τεστοστερόνη), β) παράγουν σπερματοζωάρια. Προβλήματα ανάπτυξης, καθόδου των όρχεων μπορούν να σχετίζονται με προβλήματα γονιμότητας ή σεξουαλικότητας κατά την ενήλικη ζωή. Οι όρχεις προέρχονται από τις αρχέγονες γονάδες του εμβρύου, αυτές βρίσκονται στο ύψος και στη θέση περίπου των νεφρών. Στη συνέχεια και στη διάρκεια της ολοκλήρωσης, της ανάπτυξης του εμβρύου, οι όρχεις κατέρχονται διαμέσου των βουβωνικών πόρων. Εγκαθίστανται λοιπόν στο όσχεο, στην τελική τους θέση. Η κάθοδος αυτή των όρχεων, η εγκατάστασή τους έξω από την κοιλιά, που σημειωτέον πρέπει να έχει ολοκληρωθεί με τη γέννηση του εμβρύου, είναι υψίστης – αποφασιστικής σημασίας για την ανάπτυξη της σπερματογένεσης. Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι η θερμοκρασία των όρχεων μέσα στο όσχεο είναι κατά 2ο C περίπου χαμηλότερη από τη θερμοκρασία του εσωτερικού της κοιλιάς, πράγμα που έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη σπερματογένεση. Όρχεις που παραμένουν σε ενδοκοιλιακή ή βουβωνική θέση πέρα από το 5ο έτος της ηλικίας του παιδιού δεν αναπτύσσουν ποτέ σπερματογενετική ικανότητα.
Οι όρχεις αποτελούνται εξωτερικά από ένα ισχυρό περίβλημα (ινώδης χιτώνας), ενώ εσωτερικά από πάρα πολλά σπερματικά σωληνάρια που κάνοντας άπειρες περιελίξεις καταλήγουν τελικά στις πύλες του όρχεως, όπου συμβάλλονται μεταξύ τους, σχηματίζοντας 8–10 ευθέα σωληνάρια, τα οποία βγαίνουν από τον όρχι και μπαίνουν στην κεφαλή της επιδιδυμίδας. Το συνολικό μήκος των σπερματικών σωληναρίων υπολογίζεται περίπου σε 5 χιλιόμετρα. Στο τοίχωμα των σπερματικών σωληναρίων υπάρχει το σπερματικό επιθήλιο, από τα κύτταρα του οποίου με μια διαδικασία διαδοχικών διαιρέσεων, μεταμορφώσεων, σχηματίζονται τα σπερματοζωάρια, που πέφτοντας ελεύθερα πλέον μέσα στον αυλό των σπερματικών σωληναρίων, προωθούνται προς τις πύλες του όρχεως. Ο χρόνος που χρειάζεται ένα σπερματογόνιο για να γίνει σπερματοζωάριο είναι περίπου 74 ημέρες, σε κάποια φάση αυτής της διαδικασίας μειώνεται ο αριθμός των χρωματοσωμάτων των κυττάρων αυτών στο ήμισυ, έτσι ώστε τα σπερματοζωάρια να περιέχουν το μισό αριθμό χρωματοσωμάτων από τα άλλα κύτταρα του σώματος.
Εκτός από την παραγωγή των σπερματοζωαρίων, οι όρχεις έχουν και μια άλλη αποστολή: παράγουν τη γνωστή ανδρική ορμόνη τεστοστερόνη. Η τεστοστερόνη παράγεται από τα λεγόμενα διάμεσα κύτταρα του όρχεως ή κύτταρα του Leydig , τα οποία βρίσκονται έξω από τα σπερματικά σωληνάρια, ανάμεσα στις περιελίξεις τους. Η παρουσίας τεστοστερόνης στον όρχι είναι απολύτως απαραίτητη για παραγωγή σπερματοζωαρίων.
Τα σπερματοζωάρια που προωθούνται μέχρι τις πύλες του όρχεως είναι ακόμα τελείως ανώριμα, δεν έχουν δική τους κινητικότητα, είναι ανίκανα για γονιμοποίηση. Η ωρίμανση των σπερματοζωαρίων γίνεται στη συνέχεια της διαδρομής τους. Τα σπερματοζωάρια που παράγονται στους όρχεις διασχίζουν τις επιδιδυμίδες, που βρίσκονται η καθεμία πάνω από τον σύστοιχο όρχι, για να περάσουν από τους σπερματικούς πόρους, τις σπερματικές ληκύθους, τις σπερματοδόχους κύστεις. Τελικά οι σπερματικοί πόροι καταλήγουν στους εκσπερματικούς πόρους, οι οποίοι περνώντας μέσα από τον προστάτη καταλήγουν στην ουρήθρα.

Οι επιδιδυμίδες βρίσκονται πάνω στους όρχεις, υπό μορφή περικεφαλαίας. Στο αρχικό τμήμα της επιδιδυμίδας, που λέγεται κεφαλή, εκβάλλουν τα ευθέα σωληνάρια του όρχεως. Στη συνέχεια σχηματίζεται ένα σωληνάριο, από τις επανειλημμένες περιελίξεις του οποίου σχηματίζεται το σώμα και η ουρά της επιδιδυμίδας. Δηλαδή, ολόκληρη η επιδιδυμίδα αποτελείται από ένα σωληνάριο με πάρα πολλές περιελίξεις. Το σωληνάριο αυτό υπολογίζεται σε 7 περίπου μέτρα. Τα σπερματοζωάρια που μπαίνουν μέσα στην επιδιδυμίδα κάνουν τη διαδρομή αυτή (7 μέτρα) σε 12–14 ημέρες. Στη διάρκεια της διαδρομής υφίστανται πολλές επιδράσεις, που έχουν σαν τελικό αποτέλεσμα την πλήρη ωρίμανση και την ικανότητα για γονιμοποίηση. Αυτά τα ώριμα – ικανά για γονιμοποίηση σπερματοζωάρια αποθηκεύονται στην ουρά της επιδιδυμίδας, που αποτελεί τη βασική αποθήκη ώριμων σπερματοζωαρίων.

Οι σπερματικοί πόροι αποτελούν τη συνέχεια των επιδιδυμίδων. Αυτοί, μετά από μια διαδρομή μέσα από το βουβωνικό σωλήνα, εισέρχονται μέσα στην ελάσσονα πύελο. Εκεί ακριβώς, πίσω από την ουροδόχο κύστη, το τελικό τους τμήμα διευρύνεται και σχηματίζει μια πολύχωρη αμπούλα, που λέγεται σπερματοδόχος λήκυθος. Η σπερματοδόχος λήκυθος αποτελεί τη δεύτερη δεξαμενή ώριμων σπερματοζωαρίων. Η συνέχεια του σπερματικού πόρου, μετά την σπερματοδόχο λήκυθο, που περνάει μέσα από τον προστάτη, για να εκβάλει στην ουρήθρα, λέγεται εκσπερματικός πόρος . Οι δυο εκσπερματικοί πόροι εκβάλλουν πολύ κοντά ο ένας στον άλλο, σε ένα συγκεκριμένο σημείο της προστατικής ουρήθρας, που λέγεται σπερματικό λοφίδιο.

Η ανδρική ουρήθρα είναι ένα όργανο με διπλή αποστολή, που ανήκει στο ουροποιητικό αλλά και στο γεννητικό σύστημα. Η μια της αποστολή είναι η κένωση της ουροδόχου κύστης από τα ούρα ενώ η δεύτερη είναι η μεταφορά του σπέρματος προς τα έξω, συγκεκριμένα στο βάθος του κόλπου της γυναίκας. Για να μπορέσει, όμως, η ουρήθρα να εκτελέσει τη δεύτερη αποστολή, έχει ανάγκη να βοηθηθεί από τα σηραγγώδη σώματα του πέους, τα οποία με τη στύση που δημιουργούν επιτυγχάνουν τη διόγκωση, σκλήρυνση του πέους, που είναι απαραίτητη για την είσοδο στον κόλπο και την εναπόθεση του σπέρματος κοντά στον τράχηλο της μήτρας.

Οι σπερματοδόχοι κύστεις είναι δυο επιμήκεις, πολύχωροι σάκοι, που ενώνονται με τους σπερματικούς πόρους αμέσως μετά τις σπερματοδόχους ληκύθους, στο σημείο που αρχίζουν οι εκσπερματιστικοί πόροι. Παλαιότερα οι σπερματοδόχοι κύστεις θεωρούνταν σαν αποθήκες σπερματοζωαρίων. Αποδείχτηκε, όμως, ότι αποτελούν αδένες που εκκρίνουν ένα υγρό, το οποίο αντιπροσωπεύει περίπου το 80% του όγκου του σπέρματος. Το υγρό των σπερματοδόχων κύστεων, εκτός από τον όγκο που προσφέρει στο σπέρμα, το οποίο βοηθάει έτσι στην προώθηση των σπερματοζωαρίων προς τα έξω, περιέχει δυο βασικές ουσίες: α) τη φρουκτόζη, που χρησιμεύει για την τροφή των σπερματοζωαρίων, β) μια ουσία που προκαλεί πήξη του σπέρματος, αμέσως, μετά την εκσπερμάτιση. Επομένως, ένα σπέρμα φτωχό σε όγκο ή φτωχό σε φρουκτόζη ή που δεν πήζει μετά την εκσπερμάτιση, σημαίνει πρόβλημα των σπερματοδόχων κύστεων.

Ο προστάτης είναι αδένας σε σχήμα και μέγεθος κάστανου (3–4½ εκ. περίπου). Παράγει ουσίες που εμπλουτίζουν και αραιώνουν το σπέρμα. Ο προστάτης βρίσκεται ακριβώς κάτω από την ουροδόχο κύστη, διελαύνεται μάλιστα από την αρχική μοίρα της ουρήθρας, που για το λόγο αυτό λέγεται προστατική ουρήθρα. Ο προστάτης αποτελείται από πάρα πολλούς αδενικούς σχηματισμούς, που εκβάλλουν με μικροσκοπικούς σωληνίσκους σε όλη την επιφάνεια της προστατικής ουρήθρας. Το υγρό που εκκρίνουν οι αδένες του προστάτου αποτελεί περίπου το 15% του όγκου του σπέρματος. Το προστατικό αυτό υγρό, εκτός από τον όγκο που προσφέρει στο σπέρμα, περιέχει διάφορες απαραίτητες ουσίες και ένζυμα, από τα οποία σημαντικότερο είναι εκείνο που προκαλεί τη ρευστοποίηση του σπέρματος γύρω στα 20–30 λεπτά μετά την εκσπερμάτιση και πήξη του. Επομένως, αδυναμία ρευστοποίησης του σπέρματος σημαίνει βλάβη του προστάτου. Μετά τα πενήντα χρόνια, συχνά υπερτρέφεται και δημιουργεί δυσκολία στην ούρηση.

Οι αδένες του Cowper έχουν μέγεθος μπιζελιού και βρίσκονται δίπλα από τη μεμβρανώδη μοίρα της ουρήθρας, ανάμεσα στους μυς του ουρογεννητικού διαφράγματος. Εκβάλλουν μέσα στη βολβική, όπως λέγεται, μοίρα της ουρήθρας. Εκκρίνουν ένα διαυγές, κολλώδες υγρό, σαν το σάλιο, που εκκρίνεται κατά τη διάρκεια των ερωτικών περιπτύξεων, πριν από την εκσπερμάτιση. Σκοπό έχει να προλειάνει το δρόμο για τα σπερματοζωάρια που θα ακολουθήσουν.

Η εκσπερμάτωση, που συνοδεύει την κορύφωση της ερωτικής πράξης, τον οργασμό, είναι το αποτέλεσμα μια διαδοχικής σειράς ενεργειών. Καταρχήν γίνεται σύσπαση της επιδιδυμίδας και του σπερματικού πόρου με αποτέλεσμα τα ώριμα σπερματοζωάρια, που είναι αποθηκευμένα στην ουρά της επιδιδυμίδας, να προωθούνται προς τη σπερματοδόχο λήκυθο, στη συνέχεια προς τον εκσπερματιστικό πόρο και την προστατική ουρήθρα. Παράλληλα συσπώνται οι σπερματοδόχοι κύστεις που αδειάζουν όλο το περιεχόμενό τους, επίσης, μέσα στην προστατική ουρήθρα. Ταυτόχρονα γίνεται σύσπαση του προστάτου, που αφενός μεν αδειάζει το υγρό των αδένων του μέσα στην προστατική ουρήθρα, αφετέρου προωθεί ολόκληρο το περιεχόμενο της προστατικής ουρήθρας προς τα έξω. Για να γίνει αυτό γίνεται σύσπαση και σύγκλιση του αυχένα της κύστης (έσω σφιγκτήρα), ώστε να αποφευχθεί η διαφυγή σπέρματος προς την ουροδόχο κύστη, ενώ χαλαρώνει ο έξω σφικτήρας της ουρήθρας για να επιτρέψει την έξοδο του σπέρματος προς τα έξω. Η εξώθηση του σπέρματος, η εκτόξευση του προς τα έξω υποβοηθείται από τις ρυθμικές συσπάσεις του βολβοσυραγγώδους μυός της ουρήθρας και των άλλων μυών του περινέου, που συνοδεύουν την εκσπερμάτωση.
Αν ο αυχένας της ουροδόχου κύστης (έσω σφικτήρας) δεν είναι σε θέση να κλείσει στεγανά, όπως συμβαίνει σε νευρογενείς βλάβες ή ύστερα από χειρουργικές επεμβάσεις, τότε το σπέρμα αντί να βγαίνει προς τα έξω θα πηγαίνει προς την ουροδόχο κύστη (παλίνδρομη εκσπερμάτωση). Μετά την εκσπερμάτωση, όπως είπαμε, το σπέρμα πήγνυται, ενώ σε 20΄-30΄ρευσοποιείται σταδιακά πάλι. Τούτο έχει σαν σκοπό με την μεν πήξη να προσκολλάται το σπέρμα επάνω και γύρω από τον τράχηλο της μήτρας, με τη δε ρευστοποίηση που σύντομα ακολουθεί, να απελευθερώνονται σταδιακά τα σπερματοζωάρια και να παίρνουν το δρόμο προς την αναζήτηση του ωαρίου.

Το σπερματοζωάριο δε διακρίνεται με γυμνό μάτι. Μοιάζει με γυρίνο βατράχου, έχει κεφάλι, λαιμό, ουρά. Έχει μήκος περίπου 0,05 χιλιοστά. Το κεφάλι αποτελείται από έναν πυρήνα με DΝΑ. Κάθε σπερματοζωάριο έχει δική του γενετική ταυτότητα. Το κεφάλι προστατεύεται από ένα μεγαλούτσικο “καπέλο”, το ακρόσωμο, που περιέχει ένζυμα. Αυτά κατά τη γονιμοποίηση βοηθούν το σπερματοζωάριο να διαπεράσει τη μεμβράνη του ωαρίου. Το “καπέλο” αποβάλλεται με τη διείσδυση, πιθανότατα από κάποιες ουσίες που παράγει το ωάριο. Το σπερματοζωάριο αντιπροσωπεύει τη γενετική συμμετοχή του πατέρα στη δημιουργία του εμβρύου. Ο πυρήνας του περιέχει 23 χρωμοσώματα. Όταν το σπερματοζωάριο συνενώνεται με το ωάριο, το κύτταρο που σχηματίζεται αποτελείται από 46 χρωμοσώματα, 23 από τον πατέρα – 23 από τη μητέρα. Ένας κοντός λαιμός ενώνει το κεφάλι με την ουρά που χάρη στις κινήσεις της το σπερματοζωάριο ταξιδεύει με μεγάλη ταχύτητα για να συναντήσει το ωάριο στη σάλπιγγα. Η ανάπτυξη του ολοκληρώνεται μέσα σε 64 ημέρες. Χρειάζεται θερμοκρασία 1,5 με 2,59° C μικρότερη από εκείνη της κοιλιακής κοιλότητας. Η παραμικρή άνοδος της θερμοκρασίας στους όρχεις έχει ως αποτέλεσμα την παροδική μείωση της παραγωγής των σπερματοζωαρίων.